Articles

Το κρασί στο καθημερινό τραπέζι

/in /by

Το κρασί στο καθημερινό τραπέζι των Ελλήνων ήταν και παραμένει ένα από τα μονίμως παρευρισκόμενα αγαθά. Ακόμα και στην Τουρκοκρατία, που ήταν απαγορευμένο από τους κατακτητές μουσουλμάνους, το κρασί δεν έλειπε από το ελληνικό τραπέζι. Αντίθετα, η καλλιέργεια του αμπελιού, η παραγωγή και η κατανάλωση κρασιού, αποτελούσαν για τους Έλληνες, συνειδητά ή όχι, πράξη αντίστασης και στιγμιαίας ελευθερίας. Στα χρόνια αυτά δημιουργήθηκε μια πολύ μεγάλη παράδοση στη δημιουργία παροιμιών, ποιημάτων και τραγουδιών για το αμπέλι και το κρασί, που διασώζονται και χρησιμοποιούνται ακόμα και στις μέρες μας.

Στη σύγχρονη εποχή, το κρασί εξακολούθησε και εξακολουθεί να αποτελεί στοιχείο της καθημερινής ζωής της ανεξάρτητης Ελλάδας. Σε όλη τη χώρα, που είναι κατά βάση αγροτική, κάθε χωριό είχε αμπελώνα και κάθε οικογένεια το δικό της μικρό αμπέλι, για την ετήσια αυτάρκεια σε κρασί. Ταυτόχρονα, παρήγαγαν και παράγονται και άλλα αμπελουργικά προϊόντα, όπως επιτραπέζια σταφύλια, τσίπουρο, ξίδι, πετιμέζι (βρασμένος μούστος με τον οποίο γίνονται γλυκά), αμπελόφυλλα, για χρήση σε φαγητά (π.χ. ντολμάδες), ενώ το ίδιο το κρασί κατείχε και κατέχει σημαντική θέση στο μαγείρεμα. Έτσι, η θέση που έχει το κρασί στο καθημερινό τραπέζι είναι πολλαπλή.

Ο λιτός τρόπος της μεσογειακής διατροφής, οι τοπικές κουζίνες, η κρητική δίαιτα, η νηστεία, σαν ανάγκη, σαν θρησκευτικό καθήκον ή σαν φιλοσοφημένος τρόπος ζωής, συνοδεύονταν πάντα στην Ελλάδα με ένα ποτήρι κρασί. Η παράδοση του κρασιού στην Ελλάδα είναι πολύ μεγάλη. Το κρασί συνεχίζει να έχει άμεση σχέση με τους Έλληνες και να είναι παρών στην καθημερινή ζωή τους. Έτσι, το κρασί στο καθημερινό τραπέζι δεν συνοδεύει απλώς την ελληνική κουζίνα, αλλά τη ζωή των Ελλήνων και βρίσκεται στην καρδιά και στην ιστορική μνήμη τους.

Το κρασί στη θρησκεία

/in /by

Η σημασία του οίνου, τον οποίο υμνούσαν οι ποιητές και δόξαζαν οι βασιλείς, φαίνεται στην αρχαία Ελλάδα από τη λατρεία του Διόνυσου και τις διονυσιακές γιορτές. Το κρασί στη θρησκεία είχε εξέχουσα θέση. Με οίνο τιμούσαν οι αρχαίοι Έλληνες τους θεούς στις σπονδές και με αγγεία κρασιού για συνοδεία, αποχαιρετούσαν τους νεκρούς τους.

Ο οίνος παρέμεινε όμως καθημερινός σύντροφος των Ελλήνων και στις μετέπειτα ιστορικές περιόδους, όπως στους Ελληνιστικούς και στους Ρωμαϊκούς χρόνους. Στους δε Βυζαντινούς, το κρασί, όπως αποκαλείται πλέον ο οίνος, είχε ιδιαίτερο συμβολισμό. Προστατευμένο από τη χριστιανική θρησκεία, με τον ίδιο το Χριστό να αναφέρεται ως «άμπελος» και τη θεία κοινωνία να προσφέρεται στους πιστούς ως το αίμα του, το κρασί συνέχισε να λατρεύεται από τους Έλληνες. Έτσι, το κρασί στη θρησκεία διατήρησε και τότε τη θέση του, αν και η διονυσιακή λατρεία έμεινε μια «απαγορευμένη» ανάμνηση, που ξεσπούσε σε γιορτές σαν αυτή του Αγίου Τρύφωνα, προστάτη των αμπελουργών στην Ελλάδα.

Το κρασί ως τρόφιμο

/in /by

Το κρασί ως τρόφιμο λειτούργησε στην Ελλάδα καταλυτικά για χιλιετίες, αποτελώντας έναν διατροφικό πυλώνα. Ήδη από τους προϊστορικούς χρόνους, το αμπέλι ήταν μια πανελλαδική καλλιέργεια και το κρασί αποτελούσε όχι απλώς ένα ποτό, αλλά καθημερινή τροφή. Δεν συνόδευε μόνο το φαγητό• ήταν φαγητό. Αλλά και για τους Έλληνες της κλασικής εποχής, ο οίνος ήταν βασικό αγροτικό προϊόν και ταυτόχρονα τρόφιμο, με πλούσια θρεπτική και διατροφική αξία. Οι γλυκείς μέλανες οίνοι της αρχαιότητας ήταν μια εξαιρετική και καθημερινή πηγή λήψης θερμίδων, διαθέσιμη όλο το χρόνο.

Οι ελληνικοί αμπελώνες, οι γηγενείς ποικιλίες και ο ήλιος του Αιγαίου πελάγους προίκιζαν τους ελληνικούς οίνους με αντοχή στη μεταφορά και στο χρόνο. Έτσι, στις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, στις σκληρές γεωργικές εργασίες, στα μακρινά ταξίδια, στους αναπόφευκτους πολέμους, το κρασί ως τρόφιμο ήταν κάτι παραπάνω από ευεργετικό. Μια κούπα κρασί δυνάμωνε και τόνωνε τον οργανισμό, αλλά και το ηθικό. Πολύ αργότερα, κατά τα δύσκολα χρόνια της κατακτημένης Ελλάδα, όπως ήταν αυτά της Τουρκοκρατίας, στους αιώνες που η υπόλοιπη Ευρώπη ζούσε την αναγέννησή της, η θρεπτική αξία του κρασιού ήταν απαραίτητη, για τις σκληρές συνθήκες διαβίωσης. Αλλά ακόμα και στα πιο πρόσφατα χρόνια, μια συνηθισμένη τροφή της ελληνικής υπαίθρου, με ρίζες στην αρχαιότητα, ήταν το βουτηγμένο σε κρασί ψωμί. Δεν αποτελεί άλλωστε παρά μια… οινική παραλλαγή του ομηρικού Κυκεώνα (νερό, κριθάρι και βότανα).

Δεν ήταν όμως μόνο το κρασί ως τρόφιμο που βοήθησε τους Έλληνες (από τους αρχαίους έως του κατά πολύ μεταγενέστερους χρόνους), αλλά και το κρασί ως γιατρικό. Από πολύ παλιά, το κρασί θεωρείτο θεραπευτικό, τόσο μόνο του, όσο και με την προσθήκη βοτάνων. Είχε ανέκαθεν και χαρακτήρα «φαρμάκου», λόγω της τονωτικής, της θερμαντικής, της «αποστειρωτικής», αλλά και της ευφραντικής δράσης του. Φυσικά, η έννοια του μέτρου συνόδευε την κατανάλωσή του, που στην αρχαία Ελλάδα γινόταν σχεδόν πάντα μετά από ανάμειξη με νερό. Ο αθηναίος πολίτης άρχιζε την ημέρα του με ένα ποτήρι κρασί (κεκραμένος –με νερό– οίνος), ενώ συμμετείχε τακτικά στα συμπόσια, κατά τα οποία η πόση κρασιού (αποφεύγοντας τη μέθη) και η φιλοσοφία κυριαρχούσαν. Σε άλλες περιπτώσεις, η ανάμειξη αυτή αποστείρωνε μερικώς το αμφίβολης ποιότητας νερό.

Ελληνικό κρασί και πολιτισμός

/in /by

Στην ιστορία του ανθρώπου υπήρξαν πολιτισμοί που στηρίχτηκαν στην αμπελοκαλλιέργεια και στο οινεμπόριο, ενώ ακόμα και σήμερα, στη συνείδηση πολλών, κρασί ίσον πολιτισμός. Κατά τους προϊστορικούς χρόνους, στους τόπους όπου το κλίμα ευνοούσε την αμπελοκαλλιέργεια «γεννιόταν» πολιτισμός και αντίστροφα: η άνθηση και η ευημερία ενός πολιτισμού, συνδεόταν με την άμπελο και τον οίνο. Αυτό δεν είναι τυχαίο: η καλλιέργεια του αμπελιού προϋποθέτει μόνιμη κατοικία και όχι νομαδική ζωή και γίνεται σε άγονα εδάφη, αφήνοντας τα γόνιμα για σιτηρά και άλλες καλλιέργειες. Η παραγωγή του κρασιού απαιτεί τεχνικές γνώσεις και εξειδικευμένες πρακτικές, ενώ το εμπόριό του απαιτεί μεταφορικά μέσα, γνώσεις συναλλαγών, οικονομίας, ναυτιλίας κ.ά. Ένας από τους πολιτισμούς του κρασιού, ο πιο διάσημος και με τη μεγαλύτερη χρονική διάρκεια, ήταν και ο ελληνικός.

 

Οι Έλληνες της αρχαιότητας ανακάλυψαν τον οίνο ως δώρο της φύσης και τον έκαναν έργο τέχνης. Ελληνικό κρασί και πολιτισμός ήταν αγαθά που παρέμειναν διαχρονικά και σημάδεψαν την ιστορία. Ακόμα και όταν στο Βυζάντιο, ο Χριστιανισμός –τον οποίο ασπάστηκαν οι Έλληνες– πολέμησε αρχικά τον αρχαίο ελληνικό πολιτισμό, στη συνέχεια διατήρησε και διέδωσε όσο τίποτε άλλο, δύο ιδέες: την ελληνική γλώσσα και την τεράστια ελληνική αμπελοοινική κληρονομιά. Ο βυζαντινός πολιτισμός και η ορθόδοξη χριστιανική τέχνη, που στο πέρασμα του χρόνου ταυτίστηκαν με την Ελλάδα, είναι γεμάτοι από συμβολισμούς και αναφορές για το αμπέλι και το κρασί. Συναντώνται σε ψηφιδωτά, αγιογραφίες και μοναστηριακά χειρόγραφα, στη λαϊκή τέχνη και στη δημοτική ποίηση. Οι ονομαστοί βυζαντινοί οίνοι του Αιγαίου πελάγους και των άλλων ελληνικών περιοχών, ήταν οι καλύτεροι πρεσβευτές ενός πολιτισμού, που φώτιζε για αιώνες τη Δύση, μέσα στα σκοτεινά χρόνια του Μεσαίωνα.

 

Ελληνικό κρασί και πολιτισμός δεν ωφέλησαν όμως μόνο την Ελλάδα. Οι κατά καιρούς κατακτητές της Ελλάδας, άλλοτε εχθρικά και άλλοτε φιλικά, μαζί με τον ελληνικό πολιτισμό, αξιοποίησαν ή εκμεταλλεύτηκαν και τους διάσημους ελληνικούς οίνους, κερδίζοντας φήμη και χρήμα και αναπτύσσοντας το δικό τους πολιτισμό. Ο ρωμαϊκός πολιτισμός εκτός από το Διόνυσο (ως Βάκχο), οικειοποιήθηκε αρκετές από τις προηγμένες αμπελουργικές και οινοποιητικές τεχνικές, μαζί με τα φημισμένα κρασιά που παρήγαγαν οι ελληνικοί αμπελώνες. Οι Βενετοί κι οι άλλοι Ευρωπαίοι των θαλασσών, ήδη από τους μεσαιωνικούς χρόνους, είχαν τα ελληνικά κρασιά ως κύριο έσοδό τους, στα ταξίδια τους, ενώ η Οθωμανική αυτοκρατορία ωφελήθηκε και πλούτισε, τόσο από τη φορολογία της διάσημης ελληνικής οινοπαραγωγής, όσο και από τη συνύπαρξη με τους Έλληνες χριστιανούς, που ποτέ δεν έχασαν το «γονιδιακό» οινικό τους ένστικτο.

 

Υπάρχουν αρκετοί λαοί στον κόσμο, που το αμπέλι και το κρασί ήταν ή είναι στενά δεμένο με την καθημερινή ζωή τους. Το κρασί στην καθημερινότητα της Ελλάδας αποτελεί μια πανάρχαια υπόθεση. Για την ακρίβεια, χάνεται στα βάθη του χρόνου. Η σχέση του αμπελιού, που καλλιεργείτο και καλλιεργείται σχεδόν σε όλη την Ελλάδα και βέβαια του κρασιού, που παράγεται και καταναλώνεται διαχρονικά, είναι μακρόχρονες. Τόσο τα προϊόντα της αμπέλου, όσο και το κρασί αποτελούν βασικά πολιτισμικά, κοινωνικά και διατροφικά αγαθά των Ελλήνων.

 

Το κρασί στην καθημερινότητα των Ελλήνων, από τους προϊστορικούς χρόνους έως σήμερα – ως διατροφικό συμπλήρωμα, ως θρησκευτικό αγαθό ή ως απλή απόλαυση – αποτέλεσε και αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο της συλλογικής ελληνικής μνήμης και τείνει να γίνει εγγραφή στο ελληνικό DNA.

 

Ελληνικό κρασί και κουλτούρα είναι άρρηκτα δεμένες έννοιες. Ελληνικό κρασί και κουλτούρα, στη σημερινή πια Ελλάδα, συνεχίσουν να αποτελούν «ένα». Στα ίδια χώματα, οι απόγονοι των αρχαίων Eλλήνων αμπελουργών και οινοποιών καλλιεργούν τα αμπέλια τους, για να δώσουν σε όλον τον κόσμο τον καρπό του ελληνικού ήλιου και της ελληνικής γης, μέσα από το νέο οινικό πολιτισμό τους. Έτσι, τα σύγχρονα ελληνικά κρασιά αποτελούν προϊόντα δημιουργίας ενός λαού, που η ιστορία του αμπελιού και του κρασιού του είναι η ίδια η ιστορία του πολιτισμού του!