Η οικογένεια της αμπέλου συναντάται σχεδόν σ’ όλες τις μεγάλες καλλιεργούμενες εκτάσεις της υφηλίου. Το κύριο είδος όμως της αμπέλου, από το οποίο παράγεται το κρασί, απαιτεί συγκεκριμένες συνθήκες κλίματος για να ευδοκιμήσει. Η Vitis vinifera, όπως ονομάζεται, δεν αντέχει ούτε στις πολύ υψηλές θερμοκρασίες, ούτε στο υπερβολικό ψύχος. Είναι δε ευαίσθητη στην παρατεταμένη ξηρασία και στα πολύ υγρά κλίματα. Συνεπώς, δεν είναι τυχαίο ότι το αμπέλι και το κρασί συναντώνται εντός των ορίων των εύκρατων ζωνών, ανάμεσα στον 50^° και τον 30^° παράλληλο στο βόρειο ημισφαίριο και ανάμεσα στον 30^° και τον 40^° στο νότιο. Εκεί βρίσκονται οι πιο σημαντικές οινοπαραγωγές περιοχές του κόσμου, αν και με τις συνθήκες που έχουν προκύψει από τις κλιματικές αλλαγές των τελευταίων δεκαετιών, δεν είναι πλέον σπάνια η αμπελοκαλλιέργεια με σκοπό την παραγωγή οίνου και εκτός αυτών.

 

Εκτός από το κλίμα, η ποικιλία αμπέλου και το έδαφος κάθε περιοχής παίζουν καθοριστικό ρόλο στην παραγωγή κρασιών υψηλής ποιότητας. Ο συνδυασμός όλων των προαναφερόμενων παραγόντων αποτελεί τον πυρήνα του οικοσυστήματος μιας περιοχής. Στην περίπτωση της αμπελοκαλλιέργειας ονομάζεται αμπελοτόπι (ή terroir) και παίζει καθοριστικό ρόλο για το αμπέλι και το κρασί, μαζί βέβαια με την ανθρώπινη παρέμβαση.

 

Ο βιολογικός κύκλος του αμπελιού

Το αμπέλι είναι ένα πολυετές φυτό, το οποίο παρακολουθεί στενά ο αμπελουργός, καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Άλλωστε, ο βιολογικός κύκλος του αμπελιού είναι ετήσιος και οι απαιτούμενες επεμβάσεις, με τις κατάλληλες και αναγκαίες καλλιεργητικές τεχνικές, τον ακολουθούν σε όλη τη διάρκειά του, με κύρια σημεία τα εξής:

 

• Το χειμώνα, το αμπέλι αναπαύεται. Ο αμπελουργός το φροντίζει, το λιπαίνει και το κλαδεύει, αφαιρώντας το μεγαλύτερο τμήμα του ξύλου, που δημιουργήθηκε την προηγούμενη χρονιά.

• Στην αρχή της άνοιξης, οι χυμοί αρχίζουν να κυκλοφορούν στο φυτό και όταν η θερμοκρασία αυξηθεί αρκετά, τα «μάτια» του φυτού ανοίγουν, αναπτύσσονται τα πρώτα φύλλα και μεγαλώνουν οι βλαστοί. Το αμπέλι ανθίζει, τα άνθη γονιμοποιούνται και «δένει» ο καρπός: το σταφύλι.

• Το καλοκαίρι, το σταφύλι ωριμάζει, αυξάνει δηλαδή σε μέγεθος, αποκτά χρώμα και γλυκύτητα, ενώ ταυτόχρονα μειώνεται η ξινή, άγουρη γεύση του.

• Το φθινόπωρο (σε κάποιες περιπτώσεις από το τέλος του καλοκαιριού), όταν πλέον τα σταφύλια αποκτήσουν το επιθυμητό χρώμα και άρωμα, όταν η σχέση σακχάρων και οξέων είναι η κατάλληλη (τεχνολογική ωρίμαση) και όταν οι σύνθετες μετρήσεις που εφαρμόζουν αμπελουργοί και οινολόγοι δίνουν τα επιθυμητά αποτελέσματα, έχει φτάσει η εποχή του τρύγου. Η απόφαση της χρονικής αυτής στιγμής επηρεάζει δραστικά το χαρακτήρα και την ποιότητα του τελικού προϊόντος, του κρασιού και είναι ίσως η πιο σημαντική για κάθε οινοποιό, σε κάθε εσοδεία.

 

(Η παρούσα ημερολογιακή περιγραφή αφορά το βιολογικό κύκλο του αμπελιού στο βόρειο ημισφαίριο, που έχει περίπου 6 μήνες διαφορά με αυτόν του νοτίου).

 

Κλίμα και αμπέλι

Η ποιότητα και η τυπικότητα ενός κρασιού είναι άρρηκτα δεμένη με την ποιότητα του σταφυλιού, από το οποίο έχει παραχθεί. Η ποιότητα του σταφυλιού με τη σειρά της, εξαρτάται άμεσα από το κλίμα της περιοχής όπου καλλιεργείται το αμπέλι από το οποίο προέρχεται. Έτσι, κλίμα και αμπέλι είναι άρρηκτα δεμένα. Το κλίμα κάθε περιοχής αποτελεί συνισταμένη αρκετών παραγόντων. Οι σημαντικότερες συνιστώσες αυτής είναι οι εξής:

 

• Το γεωγραφικό πλάτος: σε άμεση συνάρτηση με τις μέσες θερμοκρασίες κατά τη διάρκεια του έτους.

• Το υψόμετρο: επηρεάζει και αυτό τις θερμοκρασίες μιας περιοχής, την επαφή με τον ήλιο και τους ανέμους κ.ά.

• Οι μεγάλες μάζες νερού: η μεγάλη θερμοχωρητικότητα του νερούπαίζει διορθωτικό ρόλο, εξομαλύνοντας τις ακραίες θερμοκρασίες της γύρω περιοχής. Πολλοί από τους σημαντικότερους αμπελώνες στον κόσμο βρίσκονται κοντά σε μεγάλες μάζες νερού (θάλασσα, λίμνη ή ποτάμι).

 

Με βάση αυτές τις παραμέτρους προσδιορίζεται ο τύπος του κλίματος ενός τόπου, που ενδείκνυται για αμπελοκαλλιέργεια. Οι βασικοί τύποι κλίματος είναι οι εξής:

• Μεσογειακό κλίμα: Με μαλακό χειμώνα, ζεστό και ξηρό καλοκαίρι, υγρή άνοιξη και φθινόπωρο. Οι θερμοκρασίες είναι σχετικά υψηλές και οι ώρες ηλιοφάνειας πολλές.

• Ηπειρωτικό κλίμα: Με πολλές βροχές καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους.Οι θερμοκρασίες είναι σχετικά χαμηλές και η ηλιοφάνεια μέση.

• Ωκεάνιο κλίμα: Με αρκετές βροχοπτώσεις και μέτριες θερμοκρασίες και ηλιοφάνεια.

 

Κλίμα και αμπέλι αποτελούν ένα καθοριστικό δίδυμο. Μεσογειακό, ηπειρωτικό, κρύο ή μαλακό, το κλίμα μιας περιοχής παίζει καθοριστικό ρόλο στην επιλογή των ποικιλιών αμπέλου που θα καλλιεργηθούν σε αυτήν ή ακόμα και σε ένα συγκεκριμένο τμήμα κάποιου αμπελώνα. Από την άλλη μεριά, κάθε αμπελώνας βρίσκεται σε επικλινές ή μη έδαφος και έχει ένα συγκεκριμένο προσανατολισμό, παράγοντες που επίσης επιδρούν στο δυναμικό του, σε συνδυασμό με το κλίμα της περιοχής.

Αναπόφευκτα, το κλίμα είναι ο πρώτος περιοριστικός παράγοντας για μια αμπελουργία υψηλής ποιότητας. Εκτός όμως από τα γενικά κλιματικά χαρακτηριστικά, ο «καιρός» κάθε χρονιάς, οι εποχιακές δηλαδή διαφορές στις κλιματικές παραμέτρους, επηρεάζουν την ανάπτυξη του αμπελιού. Θερμοκρασία, ηλιοφάνεια, βροχή, υγρασία, ομίχλη, άνεμοι, παγετός, καταιγίδες, χαλάζι κ.ά., διαφοροποιούν δραματικά κάθε χρονιά την ωρίμαση του σταφυλιού, καθώς και το κρασί που προκύπτει, καθορίζοντας τη σημασία που έχει η έννοια «εσοδεία»

Έδαφος και αμπέλι

Είναι φανερό ότι το κλίμα καθορίζει τις περιοχές όπου οι ποικιλίες αμπέλου μπορούν να καλλιεργηθούν. Γιατί όμως, ακόμα και μέσα σε ίδιες περιοχές, ένας παραγωγός παράγει καλύτερο κρασί από κάποιον άλλο, με παρόμοιες μάλιστα οινοποιητικές τεχνικές; Η απάντηση βρίσκεται στο έδαφος, αφού έδαφος και αμπέλι αποτελούν δύο κρίκους μιας ενιαίας αλυσίδας, που ξεκινάει στον αμπελώνα και καταλήγει στο κρασί μίας φιάλης. Η έννοια «έδαφος» είναι αποτέλεσμα των εξής τριών φυσικών συνθετικών:

• του υπεδάφους, του μητρικού πετρώματος δηλαδή από το οποίο προέρχεται,
• της τοπογραφίας της περιοχής και
• του κλίματος που επεμβαίνει στην εξέλιξή του.

 

Στη σχέση έδαφος και αμπέλι, ο ρόλος του εδάφους είναι διττός: αποτελεί το φυσικό υπόβαθρο που στηρίζει το αμπέλι, καθώς και το υπόστρωμα όπου θα βρει αυτό την απαραίτητη για τη θρέψη του «τροφή». Γιατί το αμπέλι έχει ανάγκη από αέρα, φως, νερό και διάφορα στοιχεία (άζωτο, φώσφορος, κάλιο, σίδηρος, μαγνήσιο, θείο κ.ά.).

 

Η θρέψη του αμπελιού εξαρτάται από τη σύσταση του εδάφους. Έτσι, στα πλούσια εδάφη το αμπέλι μπορεί να απλώσει τις ρίζες του και να βρει αρκετή υγρασία, ώστε να αναπτύξει υπερβολικά πυκνό φύλλωμα και να παρουσιάσει μεγάλη παραγωγή σταφυλιών, κάτι που συνήθως αντίκειται στην παραγωγή οίνων υψηλής ποιότητας. Αντίθετα, στα εδάφη που δεν συγκρατούν το νερό, το αμπέλι πρέπει να παλέψει για να το βρει. Σε αυτά, τα φτωχά εδάφη (σε νερό και σε θρεπτικά συστατικά), τα φυτά υποφέρουν σε σημαντικές εποχές του ετήσιου κύκλου ζωής τους. Η έλλειψη όμως στοιχείων διατροφής του φυτού είναι παράγοντας που συντελεί στην παραγωγή κρασιών καλής ποιότητας. Αυτός είναι ένας από τους βασικότερους λόγους για τον οποίο ορισμένοι αμπελώνες παράγουν φημισμένα κρασιά, ενώ γειτονικοί τους δεν κερδίζουν ανάλογες διακρίσεις. Από την άλλη μεριά, τέτοια φαινόμενα καθιστούν ξεκάθαρη τη σημασία που έχει η σχέση έδαφος και αμπέλι για την οινοπαραγωγή.